Op 6 november presenteert museum van Bommel van Dam het boek ‘De schoonheid van het kwaad’, geschreven door Ronald van Kesteren. Het is een eerste in een reeks van nieuwe publicaties. Van Kesteren liet zich bij het schrijven leiden door werken van het museum en behalve door schoonheid en kwaad eveneens door thema’s als vrijheid en verdrukking. Dit deel van KunstVanbinnen gaat dus over de totstandkoming van een essay.
Tekst: Jac Buchholz \ Beeld: museum van Bommel van Dam e.a. (zie betreffende foto’s)
Zo’n 14.000 kunstwerken heeft museum van Bommel van Dam in haar collectie. En nee, die heeft hij echt niet allemaal onder ogen gehad, glimlacht Ronald van Kesteren. Hij vertelt samen met Shanou Basten, conservator van het museum en degene met wie hij nauw samenwerkte, hoe het idee voor het boek tot stand kwam. “Er lagen enkele jaren geleden een aantal ideeën, onder meer gericht op het thema ’75 jaar bevrijding’ maar ook op hoe we tijdens de sluiting van het museum zichtbaar konden blijven. Dat hebben we onder meer gedaan door in de aanloop naar 75 jaar bevrijding samen met het Limburgs Museum de tentoonstelling ‘Tekens van vrijheid’ te organiseren. Daarbij werden werken getoond met als thema oorlog en bevrijding.”
Compositie
Die tentoonstelling was tevens de aanzet tot het boek, zegt Van Kesteren. Hij legt uit hoe je een kunstwerk thematisch kunt bekijken, maar dat er tevens een andere kant is: de ontwikkeling van een werk, hoe het tot stand gekomen is. “Daarnaast kun je op een esthetische wijze naar een werk kijken. Het kan iets vreselijks uitbeelden, maar het kunstwerk an sich kan heel mooi zijn.” Hij wijst op een foto aan het begin van het boek, genomen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Blerick (zie foto). Die laat een bewapende soldaat zien, in een deuropening, op het punt een huis te doorzoeken. “De foto toont het kwaad van de oorlog. Maar qua compositie, met het horizontale en verticale lijnenspel, is het een grandioze foto. Zo dicht liggen de schoonheid en het kwaad bij elkaar.”
Soldaat doorzoekt (gemeentearchief Venlo)
Beangstigend
Shanou Basten vertelt dat er zorgvuldig in de collectie van het museum is gezocht naar kunstwerken waarin die twee aspecten nadrukkelijk naar voren komen. “Met daarnaast dus het verhaal van de ontwikkeling van het werk. Daarom staan in het boek tevens afbeeldingen van kunstwerken die niet tot onze collectie behoren.” Ronald van Kesteren knikt. “Neem het hoofdstuk over Carel Willink, ‘Verlaten wereld’ genoemd. Daarin staan drie afbeeldingen van zijn werken waarvan twee tot de collecties van andere musea behoren. Die drie samen tonen de ontwikkeling van het landschap bij Willink.” Van Kesteren betoogt in het boek dat Willink met het landschapswerk aantoont dat vrijheid op een bepaalde manier ook als beangstigend kan worden ervaren.
Materialen
Een werk dat zowel Van Kesteren als Basten indrukwekkend vindt, is ‘Vrijheid’ (zie foto) van Wim de Haan, gemaakt van materialen zoals hij die eerder had gezien in het Jappenkamp waar hij tijdens de Tweede Wereldoorlog aan het werk gesteld was. “Het werk is deels traumaverwerking, maar laat ook zien dat de De Haan op een gegeven moment zijn angst voorbij was en dat dit een soort bevrijding voor hem was.” Zo gaat ieder hoofdstuk weer op een andere manier in op de thematiek angst, oorlog, schoonheid en vrijheid, merkt het tweetal op. Aan de hand van een aantal bijzondere werken: Van Armando tot Aad de Haas tot Melle (van wie recent werk aan het museum werd geschonken, red.).
Wim de Haan, Vrijheid, 1962 | Gemengde technieken | 120 × 52,6 × 22,2 cm |
© Collectie museum van Bommel van Dam, Venlo | Auteursrecht: legaat mevrouw Mr H.J.M. de Haan-van der Chijs
Gevarieerde collectie
Dankzij een uitgebreide en zorgvuldige voorbereiding is het volgens Van Kesteren een uitgebalanceerd boek geworden. Ja, het is altijd wikken en wegen, zegt hij. Waarom het ene werk wel en het andere niet. “Je wilt een continue lijn aanhouden, op een veelzijdige wijze binnen de thematiek blijven. Het voordeel van museum van Bommel van Dam is, dat het beschikt over een heel gevarieerde collectie. Dus ja, er zijn ook werken die geschikt waren om mee te nemen in het boek, maar wat niet is gebeurd. Je bent wat dat betreft altijd beperkt.”
Handvat
Shanou Basten geeft aan dat enkele van de in het boek besproken werken in het museum op zaal hangen. Of de andere werken in de toekomst ook in het echt te zien zullen zijn, hangt af van de tentoonstellingen die worden gehouden. “Het kan zijn dat ze binnen een andere thematiek onderdeel van een tentoonstelling worden. Van Melle vindt overigens volgend jaar wel zeker een expositie plaats.” Ronald van Kesteren geeft tot slot aan dat zijn boek eveneens bedoeld is als handvat om naar kunst te kijken. “Om terug te komen op die oorlogsfoto uit Blerick: zoals gezegd kun je daar op verschillende manieren naar kijken. Maar dat geldt voor ieder kunstwerk. Er is geen vastomlijnde werkelijkheid. De toeschouwer bepaalt voor een deel het verhaal, laat het werk tot zich spreken. Dat is de kracht en de vrijheid van kunst.”
Aad de Haas, De geweldloze en de gewelddadige, 1960 | 94,8 × 70,9 cm | Olieverf op doek | © Collectie museum van Bommel van Dam, Venlo | Auteursrecht: Familie De Haas | Foto: Peter Cox, Eindhoven
