Van 18 september tot en met 26 februari vindt in museum van Bommel van Dam in Venlo een tentoonstelling plaats van de Amsterdamse schilder Melle Oldeboerrigter (1908-1976), meestal gewoon Melle genoemd. Hij wordt beschouwd als één van de meest raadselachtige schilders van de twintigste eeuw. Hij kreeg het etiket surrealist, maar beschouwde zichzelf als visionair. Tijdens de tentoonstelling ‘Melle – Schilder van een andere werkelijkheid’ zijn 130 van zijn werken te zien.
Tekst: Jac Buchholz | Beeld: Melle © 2022 Stichting Melle, c/o Pictoright
Werken die voor een belangrijk deel uit de eigen collectie komen, legt directeur Paulo Martina uit. “Het echtpaar Maarten en Reina van Bommel van Dam, oprichters van dit museum, waren gecharmeerd van zijn schilderijen en kochten al sinds zijn beginperiode werk van hem. Hij kwam ook wel vaker naar Venlo en logeerde dan bij ze.” Martina geeft samen met de gastcuratoren James Hannan en Maia Kenny een rondleiding langs de tentoongestelde werken. Hun opmerking dat Melle wel de Amsterdamse Jeroen Bosch wordt genoemd is heel herkenbaar.
Guggenheim
Kenmerkend voor het werk van Melle zijn de fallusafbeeldingen. Maar, merkt James Hannan op, ook de vagina komt vaak voor. “Zo zijn er wel meer symbolen die regelmatig terugkeren zoals vissen en uilen.” De fallusafbeeldingen waren reden dat Melle’s werk eens werd geweigerd voor een surrealistische tentoonstelling. Paulo Martina: “Daarom wilde hij geen surrealist meer genoemd worden, hij voelde zich beter dan hen.” Hij lacht: “Het gevolg was bovendien dat hij nog meer fallussen in zijn schilderijen ging verwerken. Dat typeert hem. Hij wilde zich niet in een hokje laten plaatsen, was ongrijpbaar en daarmee ook onbegrepen. Hij gaf ook weinig uitleg over zijn motieven en inspiratie; was daarmee vaak voer voor psychologische beschouwingen.” Hij glimlacht: “Op een dag kwam Peggy Guggenheim, een van de grootste kunstverzamelaars van de vorige eeuw, bij hem aan huis met de vraag of de kunstenaar thuis was. Melles reactie: ‘Nee, de kunstenaar is er niet’, en Peggy keerde onverrichter zake huiswaarts. Dat is zoals hij was.”
Tragiek
Of de fallus- en vagina-afbeeldingen sommige bezoekers niet tegen de borst zullen stuiten? We leven tenslotte in een tijd van verpreutsing. Martina schudt zijn hoofd: “Dat weet ik niet, maar we gaan er in ieder geval niet voor waarschuwen. Menselijk naakt in de kunst is van alle tijden – het is geen erotiek. Bovendien wilde Melle er iets mee uitbeelden: de tragiek van het menselijk leven, het verloren paradijs, het nalopen van de driften.”
Kleur
James Hannan en Maia Kenny leggen vervolgens uit dat de tentoonstelling geen chronologische, maar een thematische opzet heeft waarbij kleur een belangrijke rol speelt. “Kleuren die weer zijn afgeleid van de kleuren die Melle in zijn werk gebruikte. De tentoonstelling doorloopt zijn hele carrière. Van de kleine werken uit zijn beginperiode, de pamfletten die hij in de oorlog voor het verzet maakte, tot de grotere schilderijen uit zijn latere leven.”
Rood drieluik
Hallucinerend
Melle, opgegroeid in een Amsterdams arbeidersgezin, begon zijn schildercarrière in 1938, nadat hij een opleiding letterzetten aan de Grafische School had gevolgd. Zijn werk in de oorlogsjaren en kort daarna is vrij donker en wat grauw. Raadselachtige taferelen en soms benauwende interieurs en landschappen. Vanaf het einde van de jaren veertig worden Melles schilderijen lichter van kleur, als een weerspiegeling van optimistischer tijden. In de loop van de jaren zestig en zeventig worden zijn doeken steeds groter en zijn voorstellingen steeds voller. Zijn hallucinerende landschappen zijn bevolkt met vissen, padden, achteloos rondzwevende genitaliën, menselijk gespuis en andere raadselachtige wezens.
Historische connectie
De wens voor een tentoonstelling rondom Melle bestond bij van Bommel van Dam al langer, maakt Paulo Martina duidelijk. Die kon worden uitgevoerd na een schenking van 60 van zijn werken door de Stichting Melle aan het museum, vertelt hij. “Heel bijzonder dat ze bij ons uitkwamen. Ze hadden bijvoorbeeld ook naar het Stedelijk in Amsterdam kunnen stappen. Het heeft ongetwijfeld te maken met de historische connectie tussen Melle en het echtpaar van Bommel van Dam. Bovendien denk ik dat wij wat meer flexibel met zo’n tentoonstelling kunnen omgaan.” Het is voor het eerst, merkt Martina tot slot op, dat we hier een kunstenaar in beide zalen exposeren en ook de zolderruimte in het teken van Melle staat. Hij noemt ‘Melle – Schilder van een andere werkelijkheid’ een heel bijzondere expositie. “Hij was een grote, maar onder meer door zijn onbegrepen gedrag alleen enigszins bekend in Nederland. Wij willen nu zijn schilderkunst opnieuw onder de aandacht brengen.”
God in Frankrijk
